Programa dobre comisariado pola cineasta Helena Wittmann, poñendo en relación o seu filme Human Flowers of Flesh coa dupla de curtas O domador de tempestades (Jean Epstein, 1947) e A gran tristeza de Zohara (Nina Menkes, 1983).
_ _ _
TANDEM #02
“Their characters, a reflection of the sea” (“As súas personaxes, unha reflexión sobre o mar”)
Le Tempestaire & The Great Sadness of Zohara
“Le Tempestaire” (1947), Jean Epstein: dúas mulleres, unha moza e a outra maior, están sentadas na súa casa sinxela nunha illa da Bretaña. A maior fía a la das ovellas, que pastan fóra, a máis nova a gasta tecendo. Entremedias vemos o mar. En longas e arqueadas liñas, cunha linde branca de espuma, impúlsase cara a illa. As olas, (a actividade do) fiar, o tecer. Todo vai ao mesmo ritmo e convértese nun patrón estreitamente entretecido. A maior presínteo e levanta a vista. A porta da súa casa ábrese lentamente. É o vento que a abriu. O mesmo vento que conduce as olas. “Mal sinal”, di a moza muller, xa que todo ten un significado aquí. O seu prometido saíu navegar para pescar e na pista de son sopra o vento en cada imaxe, por moi quieta que estea. Hai temporal e berra sobre o perigo de aí fóra. E mentres as voces das dúas mulleres se posan no vento como fórmulas máxicas, busca a máis nova ao domador de tormentas: Le Tempestaire. A linde suave das olas fai tempo que se converteu nunha superficie branca e axitada, ninguén se pode imaxinar un barco alí afora e aínda así o fai. Encontrou o seu lugar entre as imaxes e fóra das súas marxes. O mar é tan grande. Por iso atrae a Jean Epstein. E o domador de tormentas finalmente conxura, utilizando todos os medios do cinema: na orde das imaxes, a intervención no transcurso temporal, con superposición de imaxes, nunca están dirixidas en contra do mar. É unha difícil complicidade: a súplica da moza muller; o domador de tormentas que se pode servir dos medios do cinema; o vento e o mar. Cando Jean Epstein descubriu o mar para si e para o seu cinema, deixou os estudios de cinema atrás. Seguramente houbo varios motivos. A ocupación alemá de Francia polos nacionalsocialistas alemáns tivo que ter sido un deles. Non só fora empuxado, senón que tamén encontrou algo aí fóra, no mundo fóra dos estudios. Algo que lle era descoñecido e que quizais permaneceu a serlle descoñecido.
“The Great Sadness of Zohara” (1983), Nina Menkes: Aproximadamente 40 anos máis tarde, dúas irmás pisan terreo descoñecido. Esta vez é unha zona árida: rochas, arena e sol. Unha das irmás é directora de cinema, ela tamén filma as imaxes. A outra describe a estancia diante da cámara co seu corpo, a súa vestimenta e as súas miradas. Zohara síntese allea á vida ortodoxa do xudaísmo, e agora continúa e vai a un país árabe. Ademais, as súas voces vense e intégranse nos sons, musicalmente e con concreción. Estas tanto tratan do interior coma do exterior ao tempo. Zohara vai por pequenas rúas, está sentada en bares, visita mercados. Dorme en habitacións de hotel, diante de muros de casas, báñase nas augas turquesas dun río. Ela fala cando se lle pregunta. Ela mira e é observada. Ela exponse ao mundo exterior e desenvolve unha forza indómita. E con todo iso síntese segura, porque a súa irmá nunca a deixa soa e a abraza nas súas imaxes. Tamén aquí nos fascina esta complicidade. É unha empresa afectuosa que é intransixente. Cando Zohara está sentada nunha cama de hotel, empeza a chorar. Rise? Chora? Rise? Chora? Corta o pelo cunhas tesoiras desafiadas e sae. “Am I the Sea, or a Dragon, that you watch over me?” (“Son o mar, ou un dragón, que me coidas?”. Recordo esta frase, que se pode ler na primeira imaxe da película. Os ruídos superpóñense cada vez máis, canción, sons cheos de ganas dunha muller, vento, unha tormenta, Zohara mira. Ela sabe. Aquí tamén se evoca entremedias, entre as imaxes, entre os sons. O filme de Nina Menkes comeza e finaliza coa mesma imaxe, no mesmo lugar. Retornamos. E sen embargo algo mudou. Xa non somos os mesmos. E penso: a pregunta que nos interesa non é por que estamos neste mundo. A pregunta que nos move é o como.
Por Helena Wittmann
